Το τσουρέκι γεννήθηκε στη Μέση Ανατολή, από ένα λαό που ζούσε σε αρμονία και αφθονία. Μέχρι σήμερα χαρακτηρίζεται για την γενναιοδωρία της ψυχής και το χαμόγελο, έστω κι αν έχει χάσει την έννοια της πατρίδας με πολλαπλούς ξεριζωμούς. Το Βασίλειο της Αρμενίας υπήρξε η κοίτη του τσουρεκιού.
Κάθε τι για να γεννηθεί θέλει το κατάλληλο περιβάλλον και το απαραίτητο ερέθισμα.
Αρκεί πάντα ένα έναυσμα
Μιλώντας για το τσουρέκι και την προέλευσή του στην εκπομπή της Ηρώς Ράντου την Μ.Πέμπτη, είχα κάνει μια έρευνα, που έδειχνε σε πρώτη ανάγνωση πως η προέλευση παραπέμπει στην Τουρκία (Çörek). Τα προφανή για μένα είναι άξια διερεύνησης κι όπως θα δείτε στο βίντεο τοποθετήθηκα πως η προέλευση δείχνει Τουρκία και Ανατολή, με επιρροές Εβραϊκές και Ρώσικες.
Η έρευνα αυτή με έκανε να νιώσω πως μόλις είχα ξύσει την επιφάνεια ενός τείχους με πολλές επιστρώσεις σοβά. Άγνωστο πόσο βαθιά θα υπήρχε μια αλήθεια αναγνωρίσιμη απο εμένα. Όμως με καλούσε με ικανότητα γητευτή κι εγώ δεν μπορούσα να σταματήσω να το σκέφτομαι μέρα-νύχτα. Το τσουρέκι είναι αγαπημένο γλυκό ψωμί για τους Έλληνες, με σημειολογία άγνωστη στην συνείδηση μα με τεράστιο όγκο συναισθηματικής καταγραφής υποσυνείδητα. Κι εγώ που όλη μου τη ζωή δημιουργώ από το τίποτα κάτι – ακόμα και το τρυφερό τσουρέκι της μαμάς μου πήρε ζωή από μια σιωπηλή συνταγή μπλεγμένη με ένα σωρό άλλες, σε ένα τετράδιο- παρέδωσα πλήρως τον εαυτό μου για τρεις εβδομάδες στην αναζήτηση μιας αλήθειας.
Για όσους αναρωτηθούν “και τώρα που το έμαθα τι άλλαξε στον κόσμο μου;” θα απαντήσω πως η ψυχή σμιλεύεται κι από άμορφη μάζα αποκτά πολιτισμό. Η αξία του δικαίου ικανοποιείται, όταν αναγνωρίζεται η προσφορά ενός λαού στην πολιτιστική κληρονομιά του κόσμου. Ιδιαίτερα, όταν αυτή καπελώνεται απο τη δύναμη του ισχυρότερου. Κι όταν κάνουμε τσουρέκια κάθε Πάσχα στην κουζίνα μας, θα σκεφτόμαστε πόσο μακρινή διαδρομή έχει κάνει αυτό το ιερό ψωμί και πόσο σκαλίστηκε η σκυτάλη από εκατομμύρια χέρια καθημερινής δύναμης και δημιουργίας, πριν φτάσει στα χέρια τα δικά μας.
Η σύντομη ιστορία του Τσουρεκιού
“Αν έλεγα μια σύντομη ιστορία, θα ξεκινούσα με τον Μωυσή στην Αρχαία Αίγυπτο και τους Εβραίους που υπέφεραν στην σκλαβιά. Το ψητό αρνί, το αίμα στις πόρτες, το άζυμο ανώριμο ψωμί, το πέρασμα της Ερυθράς Θάλασσας με την προσμονή της δικής τους γης, αυτής της ελευθερίας και της επαγγελίας.
Ο πρώτος, γλυκός σαν μέλι, άρτος που έθρεψε τους αθρώπους στην έρημο, το μάννα εξ ουρανού, δίνει την πρώτη διαφοροποίηση ενός ψωμιού που γλυκαίνει με την ελπίδα και την προσευχή, ενός ψωμιού που προσμένεις να δημιουργηθεί και να γιορτάσεις μαζί του όσα έχεις σ’αυτήν τη ζωή.
Μετά πήρε θέση στον εορτασμό του Σαββάτου των Εβραίων, σαν άζυμο ψωμί (matzo) και μετά ήρθε ο Χριστός και πρόσφερε ένζυμο άρτο στο Μυστικό δείπνο. Ένζυμο, ώριμο ψωμί. Κι οι Χριστιανοί ξεπήδησαν μέσα από τον Ιουδαϊσμό και διαφοροποίησαν τη δική τους θρησκεία, που απλώθηκε ταχύτατα στη Μέση Ανατολή. Σ’ έναν κόσμο που άλλαζε ταχύτατα μορφή, “πιστεύω”, ταυτότητα, σύνορα, αντιλήψεις. Ένας κόσμος έντονης ένωσης και διαίρεσης και συνεχόμενης διαρροής και μετακίνησης των λαών μέσα από όποια σύνορα.
Το Βασίλειο της Αρμενίας, ήρεμο, δυνατό για αιώνες -με ομολογία του Ξενοφώντος- ήταν το πρώτο κράτος που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, ακόμα πριν το Βυζαντινό κράτος του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Εκεί, σ’ αυτόν τον τόπο, γεννήθηκε το τσουρέκι κι η λέξη του έχει ρίζα και σημασία. Η αγάπη των Αρμενίων, γι’ αυτό το γιορτινό ψωμί του Πάσχα, είναι τεράστια. Και υπάρχουν σημάδια που το δείχνουν πεντακάθαρα. Μονοσήμαντα.
Το Τσουρέκι καθορίζεται από το 4, τα 4 σημεία του ορίζοντα, το σύμβολο του σταυρού, τον Τρισάγιο ύμνο. “Chors – չորս – τέσσερα”. Chorekin- τέσσερεις φορές. Κι αυτό μπορεί να αναφέρεται στα 4 φουσκώματα που θέλει το τσουρέκι να φτάσει σε πληρότητα (Ή μπορεί το πρώτο τσουρέκι να ηταν διπλωτό στα 4).
Το άρωμα που αγαπούσαν οι Αρμένιοι , το Μαχλέπι έβγαινε από τις μικρές μαύρες κερασιές στις όχθες των ποταμών της Μεσοποταμίας. Και το Μαυροκούκι, που το λόγιζαν θεραπευτικό και προστατευτικό (μαζί με το Ματζούνι, που σ’αυτό ορκιζόντουσαν για το καλό που κάνει στον άνθρωπο, δηλαδή το γιαούρτι). Αυτά τα έβαζαν στο τυρί τους, ζυμώνοντας το βραστό πήγμα με μαχλέπι και μαυροκούκι, ανοίγοντας σε κλωστές σαν τα noodles (ζυμαρικά της Κίνας από τον 1ο αιώνα) και τυλίγοντας σε πλεξούδες. Βλέπεις ο δρόμος του μεταξιού είχε ξεκινήσει από το 114πΧ και ήταν σημαντικός τρόπος μεταφοράς της κουλτούρας των λαών.
Αυτά που ήξεραν και αγαπούσαν μπήκαν και στο τσουρέκι. Μαχλέπι και μαυροκούκι. Και έκαναν ίνες στη ζύμη και πλεξούδες όπως στο τυρί.
Μετά ήρθαν οι Πέρσες, οι Βυζαντινοί, οι Άραβες και μετά οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Αρμένιοι χωρίς πατρίδα πήραν τον πολιτισμό τους και μετέδωσαν τις γνώσεις τους γενναιόδωρα όπου βρέθηκαν. Και στην Κωνσταντινούπολη, που ήταν η μεγαλύτερη πόλη του τότε κόσμου, η Βασιλεύουσα. Γιατί όποιος κατείχε την Πόλη, βασίλευε τον κόσμο. Κι εκείνη έθρεψε το Τσουρέκι και το είπαν Πολίτικο.
Και στην Πόλη προστέθηκε η μαστίχα και ο κακουλές στο τσουρέκι. Αλλά δεν έπαψε ποτέ να καθορίζει το τσουρέκι το αρχικό του άρωμα: το μαχλέπι. Και το μαυροκούκι βγήκε από τη ζύμη και σκορπίστηκε στην επιφάνεια για να προστατεύει.
Έτσι ήρθε το τσουρέκι στην Ελλάδα. Ήρθε στην παραλίγο Βασιλεύουσα, τη Θεσσαλονίκη. Κι εδώ ήταν όλοι παρέα, Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι και Πόντιοι. Κι εδώ άρχισαν να γεμίζονται τα τσουρέκια με χίλια καλούδια, φέρνοντας την παράδοση των Ποντίων και τις Μπάμπκες των Ρώσων.
Ήταν τέτοια η επίδραση αυτού του ψωμιού, που οι Εβραίοι της Ανατολικής Ευρώπης, τον 15 αιώνα, πήραν τα πλουμιστά ψωμιά και τις πλεξίδες των Ρώσων και άρχισαν να πλέκουν με πολλά κορδόνια τα τσουρέκια τους κι έβαλαν στο τραπέζι του Σαββάτου τα διπλά ψωμιά, τα εξάκλωνα challah.
Τσουρέκι – το ιερό ψωμί του Πάσχα
Πέρα από τα μίση και τα πάθη, οι λαοί έχουν τις ίδιες ανθρώπινες ανάγκες και αξίες. Ανάγκη επιβίωσης, προστασίας των αγαπημένων, ελευθερίας έκφρασης, αγάπης. Ο γείτονας έδωσε ή πήρε καταφύγιο όταν η βία χτυπούσε την πόρτα και μοιράστηκε στιγμές χαράς και πόνου με αλλόθρησκους γείτονες.
Το τσουρέκι είναι σύμβολο ελευθερίας, επαγγελίας, προσμονής, αγάπης, ισότητας, ωριμότητας, ηρεμίας, εξέλιξης, ενότητας, ειρήνης.
Κάθε φορά που βουτάς τα χέρια σου στη ζύμη αυτή μεταλαμβάνεις την σοφία του κόσμου και επιβεβαιώνεις τη δύναμη της δικής σου συνέχειας και δημιουργίας.
‘Ενα ψηφιδωτό σε συνέχειες
Όμορφα στοιχεία, κρυμμένα στην ιστορία, φτιάχνουν ένα ψηφιδωτό ονείρου. Έχει ανοίξει ο δρόμος, σαν το πέρασμα της Ερυθράς και φοβάμαι πως, αν πάρω τα μάτια μου από τα σημάδια, θα ξεχαστώ στη λήθη και θα κλείσει ξανά ο δρόμος.
Κάνω μαζί σας τη διαδρομή και την ενοποίηση των πληροφοριών σε ιστορία. Περιμένω να ηρεμήσει κάθε φορά η σκόνη της σκαπάνης, για να δω καθαρά. Άσε που χτυπά και η καρδιά με λαχτάρα και το μυαλό εντυπωσιάζεται. Άσε που έχω βρει συγκλονιστικά όμορφες συνταγές για να δοκιμάσω.
Θα σας πάρω μαζί μου σ’ αυτό το ταξίδι, ξετυλίγοντας τον μίτο της Αριάδνης, για να μην χαθούμε στο χρόνο και τη γητειά των συνταγών. Αν θέλετε να σμιλέψετε τη ψυχή σας, ακολουθήστε τη διαδρομή. Θα γράφω κάθε ενότητα σε νέο άρθρο.
Θυμάμαι, κάθε φορά που ερευνώ, ένα δάσκαλό μου στη διαφήμιση, τον Γιάννη Γαλανάκη στην ADEL/Saatchi&Saatchi, που μου έλεγε πως όλα είναι “Ανάλυση και Σύνθεση”. Ανέλυσα τα στοιχεία στην έρευνα και τώρα πρέπει να τα συνθέσω για να δώσω σωστή εικόνα, με αίσθημα δικαίου σε όλους.
Ξεκίνημα θα κάνω με ένα χορό που χορεύουμε όλοι μας. Θέλω να κατανοείτε και να τιμάτε συνειδητά κάθε καινούργια μέρα που έχουμε τη χαρά να είμαστε ζωντανοί και ικανοί να δημιουργήσουμε, με όσα έχουμε.
Ένας χορός είναι η γαστρονομία!
Χορεύεται με τα βήματα που μαθαίνει και μπορεί να σύρει κάθε άνθρωπος που φροντίζει για το φαγητό άλλων ανθρώπων.
Σε έναν κύκλο πιασμένος, μαθαίνει το σκοπό του τόπου που γεννήθηκε και τα βήματα αλλάζουν, καθώς αλλάζουν οι άνθρωποι στον κύκλο. Και οι άνθρωποι αλλάζουν τόπους κι αλλάζουν κύκλους. Και ο χρόνος περνά και συνεχώς στους κύκλους αλλάζουν οι άνθρωποι.
Μερικά βήματα καθορίζουν το χορό γιατί άντεξαν στο χρόνο, μα καινούργιες φιγούρες προστίθενται συνέχεια. Ο σκοπός μένει σχεδόν ίδιος, με νότες που ζωηρεύουν το τραγούδι, όσο οι άνθρωποι γίνονται ζωηροί χορευτές.
Οι άνθρωποι, πάντα οι άνθρωποι, είναι η πηγή της δημιουργίας. Όποια γλώσσα κι αν μιλούν. Σε όποιο λαό, κράτος, θρησκεία, πολίτευμα και να ανήκουν.
Η συνέχεια είναι η μεγαλύτερη ανάγκη των ανθρώπων. Για την εξασφάλιση της συνέχειας γεννιούνται παιδιά, καταγράφονται γνώσεις, μένουν ζωντανά έθιμα και παραδόσεις, δημιουργούνται περιουσίες, τρέφονται οι άνθρωποι. Η συνέχεια είναι ένας κύκλος. Αέναος. Χωρίς αρχή και τέλος. Σαν τον ήλιο. Σαν τη ζωή. Ο θάνατος είναι προσωρινή παύση. Σαν την σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Η ζωή αναγεννάται πάντα κι ο λογικός χρόνος παύει να υπάρχει.
ΥΓ: Επειδή ζω κι εγώ με τα δικά μου τελετουργικά και εισπράττω την ίδια γενναιοδωρία με την οποία δίνω, γράφω αυτό το άρθρο από το Antique Hotel, ένα σημείο της πόλης των Ιωαννίνων με βαθιά ιστορία και τα πρόσωπα των γυναικών που έζησαν σ’αυτό να βρίσκονται γύρω μου, ένα βροχερό μαγιάτικο απόγευμα.
© Photo Credit Auroraprize.com